Akıllı Sözleşme Nedir?

Akıllı sözleşmeler, blok zinciri ağında çalışan, bilgisayar koduyla yazılmış ve kendi kendini yürüten dijital sözleşmelerdir. Merkeziyetsiz uygulamaların (Decentralized Application, “DApp”) geliştirilmesi ve iç işleyişi için anahtar görevi gören akıllı sözleşmeler, kripto varlıkların yükselişinde önemli bir teknoloji hâline geldiler.

Akıllı sözleşmelerin ne olduğunu, nasıl çalıştığını ve kripto paralarda nasıl kullanıldığını öğrenmek için okumaya devam edebilirsiniz.

Genel Bakış

• Akıllı sözleşmeler, blok zincirinde bulunan dijital sözleşmelerdir. Önceden tanımlanmış belirli kurallar yerine getirildiğinde otomatik olarak yürütülürler.

• Bu teknoloji, akıllı sözleşmelerin sağladığı özerkliğe ve değişmezliğe bağlı olan merkeziyetsiz uygulamaların sorunsuz çalışması için temel bir unsur oluşturmaktadır.

• Akıllı sözleşmeler Solidity, Vyper ve Rust gibi programlama dillerinde yazılır.

• Ethereum projesi 2015 yılında akıllı sözleşmeleri kripto dünyasına getirmede öncülük yapmasıyla tanınsa da, ilk kriptograflardan Nick Szabo kendi kendini yürüten dijital sözleşmeler kavramını ilk olarak 1994 yılında önermiştir.

• Aave, Civic ve Uniswap gibi büyük projeler, akıllı sözleşmeleri günümüzde çeşitli kullanım alanlarına uyguluyor.

Akıllı Sözleşmelere Daha Yakından Bir Bakış

Akıllı sözleşmeler, blok zinciri ağlarına yazılan kodlanmış dijital sözleşmelerdir. Bunlar dağıtıldıktan sonra değiştirilemez veya silinemez. Bu teknoloji, sözleşmelerin oluşturulması ve uygulanması sırasında güvenilir aracılara olan ihtiyacı önemli ölçüde azaltabilir. Fiziksel dünyada sözleşmelerin avukatlar tarafından hazırlanması ve ara bulucuların anlaşmazlıkları denetlemesi gerekirken; akıllı sözleşmenin şartları herkese açık olarak denetlenebilir, değişmez bir kodla yazılır ve belirli koşullar karşılandığında otomatik olarak yürütülür.

Akıllı sözleşmeler, merkeziyetsiz uygulamaların yapı taşlarıdır. Birlikte çalışabilir olmaları sayesinde, kendi geliştiricileri de dâhil olmak üzere herhangi bir aracının gözetimi veya müdahalesi olmadan çalışabilen çok daha gelişmiş ürünler oluşturmak için yığın hâlinde kullanılabilirler. Bunun sonucunda, akıllı sözleşme tabanlı uygulamalar genellikle “parasal lego” olarak tanımlanır.

Akıllı Sözleşmelerin Kökenleri

Akıllı sözleşme terimini ortaya atan kişi Nick Szabo’ydu. Kriptograf, bilgisayar bilimcisi ve dijital paraların öncülerinden olan Nick Szabo 1994 tarihli bir makalesinde, önceden tanımlanmış koşullar karşılandığında otomatik olarak gerçekleşen bilgisayar destekli sözleşmeleri tanımladı. Ancak Szabo’nun akıllı sözleşmeleri yazdığı dönemde bunları uygulayacak teknoloji henüz mevcut değildi. Bitcoin’in ortaya çıkmasıyla bu değişti.

Bitcoin, basit akıllı sözleşmelere izin verse de gelişmiş sözleşmeler farklı blok zincirlerinde yazılır. Ethereum, Solana, Avalanche, Polkadot ve Cardano gibi platformlar akıllı sözleşmelerle DApp geliştirilmesine imkân tanır.

2015 yılında kullanıma sunulan Ethereum, kripto dünyasına akıllı sözleşmeleri getirmesiyle tanınıyor. Proje, 2009’da çıkan Bitcoin ile gelen öncü ilk blok zinciri teknolojisinin işlevselliğini artırmak için yola çıktı. Ethereum’un akıllı sözleşmeleri, kodların yürütülmesinden ve dağıtılmasından sorumlu bir dijital yazılım olan Ethereum Sanal Makinesi veya kısa adıyla EVM üzerinde çalışır.

Akıllı Sözleşmeler Nasıl Çalışır?

Akıllı sözleşmeler, Solidity, Vyper ve Rust gibi programlama dillerinde yazılır. Solidity, Ethereum tabanlı akıllı sözleşmelerin kodlanması için günümüzde en çok kullanılan dildir. Programlama dili, önceden tanımlanmış kurallar ve mantıkla akıllı sözleşmeler oluşturmak için kullanılır. Basit bir ifadeyle, bu mantık “X gerçekleşirse, Y gerçekleşir” şeklindedir.

Kod yazıldıktan sonra, makine tarafından okunabilen bayt kodu adılı bir biçime derlenir. Blok zinciri, orijinal programlama dilinden farklı olarak bayt kodunu anlayabilir ve böylece akıllı sözleşmenin kurallarını uygulayabilir. Kullanıcı bir sözleşmeyle etkileşime girdiğinde, blok zinciri işlemi otomatik olarak gerçekleştirir. Bu işlemler için gas ücreti adı verilen ücret ödenir.

Akıllı Sözleşmelerin Nasıl Kullanılır?

Akıllı sözleşmeler, son yıllarda blok zinciri alanında gördüğümüz birçok yeniliğin temel taşıdır. Örneğin, geliştiriciler akıllı sözleşme teknolojisinden yararlanarak dijital sanat eserlerinden ve koleksiyon parçalarından kazanç elde etmenin yollarını geliştirdiler ve finans sektörünü merkeziyetsiz hâle (DeFi) getirme yolunda ilerliyorlar. Gelin bazı örneklere göz atalım.

Aave

Aave, bu teknolojinin DeFi alanı üzerindeki etkisine bir örnektir. Bu merkeziyetsiz ve gözetimsiz borç alma ve verme protokolü, kullanıcıların varlıkları likidite havuzlarına yatırarak kazanç elde etmelerine ve varlık borç almalarına olanak tanır. Ayrıca kullanıcılar, flaş krediler olarak adlandırılan teminatsız, ultra kısa vadeli krediler alarak oynak bir teminatı likidasyon olasılığını azaltan sabit varlıklarla swap edebilir. P2P modeline dayanan bu merkeziyetsiz protokol, çalışmak için akıllı sözleşmelere güvenir.

Civic

Kişisel kimlik doğrulama hizmeti Civic, güvenli ve düşük maliyetli kimlik doğrulama hizmetleri sağlamak için akıllı sözleşmeler kullanır. Proje kullanıcılara kişisel kimlik bilgileri üzerinde tam erişim ve kontrol sağlayarak, dijital hizmetlerle etkileşimde olduklarında daha fazla gizlilik sunar. Civic, Ethereum platformunun en büyük rakibi olarak kabul edilen Solana blok zinciri üzerine kuruludur.

Uniswap

Lider bir merkeziyetsiz borsa olan Uniswap, otomatik piyasa yapıcıları içindeki likidite havuzlarının sorunsuz şekilde çalışması için akıllı sözleşmelere güvenir. Burada akıllı sözleşmeler, herhangi bir zamanda bir likidite havuzu tokeninin fiyatını belirlemek için kodlanmıştır. Bu da işlemlerin tamamen merkeziyetsiz bir şekilde tamamlanmasını sağlar.

Sonuç

DApp’lerin ve bunların etrafında inşa edilen öncü projelerin çalışması için temel oluşturan akıllı sözleşmeler, modern kripto dünyasının omurgası olarak kabul edilebilir. Bu teknoloji, merkezi aracılara olan ihtiyacı ortadan kaldırarak kripto dünyasının temellerinden biri olan merkeziyetsizliği desteklemektedir. Akıllı sözleşmeler, kripto ekosisteminin temel taşlarından biridir ve gelecekte daha fazla kullanım alanı bulacaktır. Yukarıdaki akıllı sözleşme örneklerinden de gördüğümüz gibi bu teknoloji birçok farklı şekilde kullanılmaktadır ve yeni kullanım senaryoları da mutlaka önümüze çıkacaktır.